مَقْضِيًّا ثُمَّ نُنَجِّي الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ نَذَرُ الظَّالِمِينَ فِيها جِثِيًّا.

مريم (19) 71 و 72

صراط مستقيم‌

«صراط»، مشتق از «سرط» است. [1] سرط، يعنى بلعيدن‌ سريع. [2] به راه روشن و وسيع از آن جهت كه روندگان‌ بسيارى را در خود جا مى‌دهد، صراط گفته شده است. [3] مستقيم، راه راستى است كه هيچ‌گونه كجى در آن نباشد. [4] بنابراين صراط مستقيم يعنى راه روشن و راست. اينكه مقصود از صراط مستقيم چيست، اقوالى نقل شده است: قرآن، اسلام، پيامبراكرم صلى الله عليه و آله و ائمّه معصومين عليهم السلام. مرحوم طبرسى پس از نقل اقوال ياد شده ذيل آيه 6 سوره حمد (1) مى‌نويسد: بهتر است كه آن را بر معناى عام آن حمل كرد: به طورى كه شامل همه مصاديق ياد شده بشود؛ چرا كه صراط مستقيم، دينى است كه خداوند به آن فرمان داده؛ اعمّ از توحيد، عدل و ولايتِ كسانى كه اطاعت از آنان واجب است و همين معنا در اينجا مقصود است. [5] واژگان مورد استفاده در اين مدخل‌ «الّتى هى أقوم»، «حنيف»، «صراط»، «صراط الحميد»، «صراط السوى»، «صراط مستقيم» و «يستقيم» است.

اهمّ عناوين: سالكان صراط مستقيم، گمراهى از صراط مستقيم، موارد صراط مستقيم، هدايت به صراط مستقيم.

ابليس و صراط مستقيم‌

1. اعتراف ابليس، به مستقيم بودن صراط الهى:

... فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ‌ ... قالَ فَبِما أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِراطَكَ الْمُسْتَقِيمَ.

اعراف (7) 11 و 16

نيز--) همين مدخل، گمراهى از صراط مستقيم‌

اسوه‌هاى صراط مستقيم‌

2. نقش مهم الگوها و نمونه‌هاى عينى راه‌يافتگان، در نيل به صراط مستقيم و سلوك در آن:

اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ‌ صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ وَ لَا الضَّالِّينَ.

حمد (1) 6 و 7

نيز--) همين مدخل، سالكان صراط مستقيم‌

انحراف از صراط مستقيم‌

--) همين مدخل، گمراهى از صراط مستقيم‌

پيروى از صراط مستقيم‌

--) همين مدخل، سلوك صراط مستقيم‌

تشبيه به صراط مستقيم‌

3. تشبيه دين حق، به صراط مستقيم:

اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِيمَ. [6]

حمد (1) 6

[1] . مجمع‌البيان، ج 1-/ 2، ص 103

[2] . ترتيب‌العين، ج 2، ص 813، «سرط»

[3]

[4]

[5] 3-. مجمع البيان، ج 1-/ 2، ص 104

[6] . استعاره در «اهدنا الصّراط المستقيم» از نوع تصريحيّه است كه در آن دين حق به صراط مستقيم (راه روشن و مستقيم) تشبيه شده است. (اعراب‌القرآن، درويش، ج 1، ص 18) برخى از مفسّران، صراط و مستقيم را مستعار براى حق دانسته‌اند. (تفسير التحريروالتنوير، ج 1، جزء 1، ص 190-/ 191)