صبر

صبر نقيض جزع‌ [1] [/ بى‌تابى‌] و در لغت به سه معنا آمده است: 1. حبس و نگهدارى. 2. قسمت بالاى يك چيز. 3. نوعى از سنگ سخت. [2] به عبارت ديگر: صبر عبارت است از امساك در تنگناها و خويشتن‌دارى به مقتضاى عقل و شرع يا حبس نفس از چيزى كه عقل و شرع حبس نفس از آن را اقتضا كند. [3] در اين مدخل‌ همين معناى اخير مقصود است و از «صبر» و مشتقّات آن و مشتقّات‌ «جزع» استفاده شده است.

اهمّ عناوين: آثار صبر، صابران، عوامل صبر و موارد صبر.

آثار صبر

1. آسانى‌

1. صبر وسيله آسان شدن سختيها:

وَ اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ ... [4]

بقره (2) 45

... اسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ ....

بقره (2) 153

وَ قالَ الْمَلَأُ مِنْ قَوْمِ فِرْعَوْنَ أَ تَذَرُ مُوسى‌ وَ قَوْمَهُ لِيُفْسِدُوا فِي الْأَرْضِ وَ يَذَرَكَ وَ آلِهَتَكَ قالَ سَنُقَتِّلُ أَبْناءَهُمْ وَ نَسْتَحْيِي نِساءَهُمْ وَ إِنَّا فَوْقَهُمْ قاهِرُونَ‌ قالَ مُوسى‌ لِقَوْمِهِ اسْتَعِينُوا بِاللَّهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الْأَرْضَ لِلَّهِ يُورِثُها مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ.

اعراف (7) 127 و 128

2. اجتناب از اتّكا به ظالمان‌

2. شكيبايى زمينه‌ساز اجتناب از اتّكا به ستمگران:

وَ لا تَرْكَنُوا إِلَى الَّذِينَ ظَلَمُوا ... وَ اصْبِرْ ....

هود (11) 113 و 115

3. اجتناب از اسراف‌

3. صبرپيشگى عامل رعايت اعتدال در انفاق و پرهيز از بخل و اسراف در آن:

وَ الَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا ....

فرقان (25) 67 و 75

4. اجتناب از باطل‌

4. صبرپيشگى زمينه‌ساز اجتناب از باطل و امور بيهوده:

وَ الَّذِينَ‌ ... وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراماً أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا ....

فرقان (25) 72 و 75

5. شكيبايى عامل اجتناب از مجالس باطل و بيهوده:

وَ الَّذِينَ لا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَ إِذا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِراماً أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا ... [5]

فرقان (25) 72 و 75

5. اجتناب از بخل‌

6. صبر از عوامل پرهيز از بخل‌ورزى:

وَ الَّذِينَ إِذا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَ لَمْ يَقْتُرُوا وَ كانَ بَيْنَ ذلِكَ قَواماً أُوْلئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِما صَبَرُوا ....

فرقان (25) 67 و 75

[1] . ترتيب العين، ج 2، ص 966، «صبر»

[2] . معجم مقاييس‌اللّغه، ج 3، ص 329، «صبر»

[3] . مفردات، ص 474، «صبر»

[4] . امر به استعانت به صبر براى اين است كه صبر ملاك هدايت است و به واسطه آن پيروى از حق آسان مى‌شود. (تفسير التحريروالتنوير، ج 1، جزء 1، ص 477)

[5] . طبق يك احتمال «الزّور» به معناى لهو باطل مانند غنا و امثال آن و مقصود از «لايشهدون الزّور» اين است كه در مجالس باطل حضور نمى‌يابند. (الميزان، ج 15، ص 244)