سايه در صبح‌

49. سجده و خضوع سايه‌ها در برابر خدا و فرمانبرى آنها، در صبحگاهان و عصرگاهان:

وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ.

رعد (13) 15

50. سجده و خضوع سايه‌ها در صبحگاهان و عصرگاهان، داراى نمودى بيشتر نسبت به ساير اوقات:

وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ ظِلالُهُمْ بِالْغُدُوِّ وَ الْآصالِ. [1]

رعد (13) 15

سپيده صبح‌

--) همين مدخل، سوگند به صبح‌

سليمان عليه السلام در صبح‌

--) همين مدخل، حركت با باد در صبح‌

سوگند به صبح‌

51. سوگند خدا به سپيده صبح:

وَ الصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ. [2]

مدّثر (74) 34

52. سوگند خداوند به صبح، هنگام گسترش و كامل شدن آن:

وَ الصُّبْحِ إِذا تَنَفَّسَ. [3]

تكوير (81) 18

53. سوگند خدا به صبح و هنگام گسترش آفتاب:

وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها. [4]

شمس (91) 1 و 3

وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّى.

ليل (92) 2

وَ الضُّحى‌.

ضحى (93) 1

54. سوگند خدا به صبح و لحظه بالا آمدن و گسترش خورشيد براى بيان اهميّت تزكيّه نفس:

وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها.

شمس (91) 1 و 3 و 9

55. سوگند خداوند به صبح، براى بيان عظمت و اهميّت آتش جهنّم:

وَ الصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ إِنَّها لَإِحْدَى الْكُبَرِ. [5]

مدّثر (74) 34 و 35

56. سوگند خدا به صبح، جهت بيانِ مختلف بودن تلاش و كوشش انسان‌ها:

وَ النَّهارِ إِذا تَجَلَّى‌ إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى.

ليل (92) 2 و 4

57. سوگند خدا به صبح و هنگام بالا آمدن خورشيد براى تأكيد بر قطع نشدن ارتباط او با پيامبر صلى الله عليه و آله:

وَ الضُّحى‌ ما وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَ ما قَلى‌.

ضحى (93) 1 و 3

[1] . برداشت بنا بر اين احتمال است كه «بالغدوّ والآصال» حال از «ظلالهم» باشد و ذكر اين دو وقت (صبح و عصر) براى اين است كه سايه در اين دو وقت، بزرگ و زياد مى‌شود. (انوارالتّنزيل، بيضاوى، ج 3، ص 324)

[2] . «سفر الصّبح و أسفر» يعنى صبح روشن شده است. (لسان‌العرب، ج 6، ص 278، «سفر»)

[3] . «تنفّس الصّبح» يعنى صبح گسترش يافت تا حدّى كه روز كاملًا آشكار شد. «والصّبح إذا تنفّس» زمانى است كه روز بالا آمده به‌گونه‌اى كه روز كاملًا روشن و آشكار شده باشد. (لسان‌العرب، ج 14، ص 236، «نفس»)

[4] . طبق يك قول، مقصود از «ضحاها» زمانى است كه‌آفتاب طلوع مى‌كند و بالا مى‌آيد. (الكشّاف، ج 4، ص 758-/ 765)

[5] . برداشت بنا بر اين احتمال است كه ضمير «إنّها» به «سقر» برگردد. (الميزان، ج 20، ص 94)