19. ندا و صدا زدن پيامبر صلى الله عليه و آله از پشت ديوار خانه، از سوى جفاكاران بنى‌تميم:

إِنَّ الَّذِينَ يُنادُونَكَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ‌ ... [1]

حجرات (49) 4

20. بى‌خردى اكثر ندادهندگان پيامبر صلى الله عليه و آله، از پشت ديوار:

إِنَّ الَّذِينَ يُنادُونَكَ مِنْ وَراءِ الْحُجُراتِ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ.

حجرات (49) 4

نقش ديوار

--) همين مدخل، جنگ از پشت ديوار

نيز--) سدّ ذوالقرنين‌

ديوانه‌

--) جنون‌

ديه‌

ديه، مالى است كه به سبب وارد كردن جنايت بر نفس «جان» انسان حرّ و يا غير نفس واجب مى‌گردد چه اندازه آن به صورت مشخص در شرع تعيين شده باشد و يا نه و گاهى از غير مقدّر شرعى با اصطلاح «ارش» و «حكومت» ياد مى‌شود. [2] در اين مدخل از واژه‌ «ديه» استفاده شده است.

آثار ديه‌

پذيرش توبه قاتل‌

1. پرداخت ديه در قتل خطايى زمينه‌ساز پذيرش توبه قاتل از جانب خداوند:

... وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‌ أَهْلِهِ‌ ... تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ‌ ... [3]

نساء (4) 92

اداى حق اولياى مقتول‌

2. پرداخت ديه در قتل خطايى اداكننده حق اولياى مقتول:

... وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‌ أَهْلِهِ‌ ... [4]

نساء (4) 92

احكام ديه‌

3. وجوب پرداخت ديه «از سوى عاقله» به اولياى مقتول در صورت خطايى بودن قتل:

... وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‌ أَهْلِهِ‌ ... [5]

نساء (4) 92

4. عدم وجوب پرداخت ديه مؤمن مقتول به قتل خطايى (بر عاقله) در صورت دشمن بودن اولياى مقتول (مشركان غير معاهد) با مسلمانان:

... وَ مَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‌ أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا فَإِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَكُمْ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِيرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ ....

نساء (4) 92

5. لزوم پرداخت ديه به خانواده غير مسلمان «از سوى عاقله» در صورت مؤمن بودن مقتول و هم‌پيمان بودن آن خانواده با مسلمانان:

... وَ إِنْ كانَ مِنْ قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ فَدِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‌ أَهْلِهِ‌ ....

نساء (4) 92

6. عدم وجوب پرداخت ديه در صورت چشم‌پوشى خانواده مقتول و عفو آنان:

... وَ دِيَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلى‌ أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ يَصَّدَّقُوا ....

نساء (4) 92

7. عدم التزام به احكام ديه، دربردارنده عذاب الهى:

... فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى‌ بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ. [6]

بقره (2) 178

8. لزوم رعايت احسان و عدم مطالبه زياده از سوى ولىّ مقتول در صورت عفو از قصاص و رضايت به ديه:

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي الْقَتْلى‌ ... فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ‌ ... [7]

بقره (2) 178

9. لزوم عدم تعلّل و كوتاهى بدهكار به ديه در پرداخت آن در فرض توانايى مالى:

... فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ‌

[1] . از سعد بن عبداللّه روايت شده كه از رسول‌اكرم صلى الله عليه و آله درباره قول خدا «إنّ الّذين ينادونك من وراء الحجرات أكثرهم لايعقلون» سؤال شد. فرمودند: آنان جفاكاران از بنى‌تميم‌اند. (الدرّالمنثور، ج 7، ص 553)

[2] . تحريرالوسيله، ج 2، ص 553

[3] . «توبه» مفعول لأجله است و به تحرير رقبه، ديه و بدل‌آن دو رجوع مى‌كند. يعنى خداوند همه موارد ياد شده را براى توبه تشريع فرمود. (تفسير التحريروالتنوير، ج 4، ص 221)

[4] . امام صادق عليه السلام، در پاسخ سؤال از آيه فوق فرمود: اداى حق اولياى مقتول با پرداخت ديه به آنها محقّق مى‌گردد. (تفسير نورالثقلين، ص 530، ح 473)

[5] . بنا بر سنّت رسول‌اللّه صلى الله عليه و آله و اجماع، ديه بر عاقله واجب است. (مجمع‌البيان، ج 3-/ 4، ص 140؛ زبدةالبيان، ص 850)

[6] . «ذلك» مى‌تواند اشاره به احكام ديه و قصاص باشد. (مجمع‌البيان، ج 1-/ 2، ص 480)

[7] . بنا بر اينكه فاعل «فاتّباع بالمعروف» عفوكننده از قصاص باشد. (همان، ج 3-/ 4، ص 480)