حُيَى بن اخطب‌

حُيَى بن اخطب از رؤساى يهود بنى‌نضير در مدينه‌ [1] و از آتش‌افروزان جنگ خندق‌ [2] و از كشته‌شدگان غزوه‌ بنى‌قريظه بود. [3] برخى مفسّران نزول آيه 109 بقره (2) را درباره او و برادرش ابوياسر دانسته‌اند كه از روى حسادت، در بازگرداندن مردم از اسلام تلاش داشتند. [4] آيه 37 نساء (4) درباره برحذر داشتن انصار از سوى وى و برخى يهود، از انفاق مال‌ [5] و آيات 51 و 52 نساء (4) درباره ترجيح دادن دين مشركان بر اسلام‌ [6] دانسته شده است. بنا بر نقلى سوره توحيد پس از آن نازل شد كه حيى و كعب بن اشرف از پيامبر صلى الله عليه و آله درباره وصف پروردگار سؤال كردند. [7] مقصود از «جبت» در آيه 51 نساء (4) نيز از سوى برخى مفسّران بر وى تطبيق شده است. [8]

خاتميّت‌

خاتميّت از «خاتم» يعنى كسى كه پايان‌دهنده كارى است. [9] مقصود اين است كه نبوّت با محمّد صلى الله عليه و آله به پايان‌ رسيده است‌ [10] و پس از آن حضرت، پيامبر، كتاب، شريعت و دين ديگرى نخواهد آمد. [11] در اين مدخل از واژه‌ «خاتم‌النّبيّين» و نيز لازمه برخى آيات استفاده شده است.

خاتميّت محمّد صلى الله عليه و آله‌

1. محمّد صلى الله عليه و آله، آخرين پيامبران و پايان‌دهنده امر نبوّت:

إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ وَ مَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْياً بَيْنَهُمْ وَ مَنْ يَكْفُرْ بِآياتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسابِ‌ فَإِنْ حَاجُّوكَ فَقُلْ أَسْلَمْتُ وَجْهِيَ لِلَّهِ وَ مَنِ اتَّبَعَنِ وَ قُلْ لِلَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ وَ الْأُمِّيِّينَ أَ أَسْلَمْتُمْ فَإِنْ أَسْلَمُوا فَقَدِ اهْتَدَوْا وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَيْكَ الْبَلاغُ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبادِ. [12]

آل‌عمران (3) 19 و 20

أَ فَغَيْرَ دِينِ اللَّهِ يَبْغُونَ وَ لَهُ أَسْلَمَ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ طَوْعاً وَ كَرْهاً وَ إِلَيْهِ يُرْجَعُونَ‌ وَ مَنْ يَبْتَغِ غَيْرَ الْإِسْلامِ دِيناً فَلَنْ يُقْبَلَ مِنْهُ وَ هُوَ فِي الْآخِرَةِ

[1] . السيرة النبويّه، ابن‌هشام، ج 2، ص 514 و 548

[2] . المغازى، ج 2، ص 441 به بعد

[3] . همان، ص 513- 514

[4] . جامع‌البيان، ج 1، جزء 1، ص 682؛ مجمع‌البيان، ج 1- 2، ص 353

[5] . جامع‌البيان، ج 4، جزء 5، ص 121

[6] . تفسير القرآن العظيم، ابن‌ابى‌حاتم، ج 3، ص 977؛ اسباب‌النزول، واحدى، ص 129

[7] . الدرّالمنثور، ج 8، ص 671

[8] . جامع‌البيان، ج 4، جزء 5، ص 185؛ مجمع‌البيان، ج 3- 4، ص 93

[9] . لسان‌العرب، ج 4، ص 25، «ختم»

[10] . الميزان، ج 16، ص 325؛ الكشّاف، ج 3، ص 544

[11] . خاتميّت از نظر قرآن و حديث و عقل، ص 17

[12] . «انّ الدّين عند اللّه الاسلام» اين مطلب را مى‌فهماندكه اديان ديگر، غير از اسلام به مرتبه‌اى از كمال، دوام و صلاحيّت براى عموم [انسانها] نرسيده و از طرفى اديان غير اسلام دستخوش تحريف گرديده بودند و نيز مى‌فهماند كه اسلام، منزّه از تحريف و تغيير است. (تفسير التحريروالتنوير، ج 3، جزء 3، ص 197) لازمه اين مطلب، خاتميّت نبوّت پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله است‌