حسرت‌

حسرت به معناى دريغ، افسوس، تأسّف و غصّه خوردن از چيزى است كه از دست رفته‌ [1] و پشيمانى‌ از آن است. [2] در اين مدخل از واژه‌ها و تعبيرات‌ «حسرة» و برخى مشتقّات آن و «يا ويلتى‌» و جملاتى همانند «لو أطاعونا ما قتلوا» استفاده شده است. در اين مدخل، فقط افسوس و پشيمانى بر آنچه از دست رفته، بررسى شده و اطّلاعات مربوط به اندوه و پشيمانى، در مدخل حزن و ندامت آمده است.

اهمّ عناوين: حسرت كافران، حسرت مكذّبان معاد، حسرت منافقان، عوامل حسرت.

حسرت اصحاب شمال‌

1. حسرت اصحاب شمال در قيامت، به جهت بهره‌مند نشدن از مال و قدرت‌شان:

وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ‌ ما أَغْنى‌ عَنِّي مالِيَهْ‌ هَلَكَ عَنِّي سُلْطانِيَهْ.

حاقّه (69) 25 و 28 و 29

2. حسرت اصحاب شمال، به سبب از دست رفتن حجّت و برهانهاى دنيايى‌شان، در قيامت:

وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ‌ هَلَكَ عَنِّي سُلْطانِيَهْ. [3]

حاقّه (69) 25 و 29

3. تأسّف و حسرت اصحاب شمال، از نامه اعمال و حسابرسى خود:

وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ‌ وَ لَمْ أَدْرِ ما حِسابِيَهْ.

حاقّه (69) 25 و 26

4. تأسّف و حسرت اصحاب شمال، از حيات خود، در آخرت:

وَ أَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتابِيَهْ‌ يا لَيْتَها كانَتِ الْقاضِيَةَ. [4]

حاقّه (69) 25 و 27

حسرت اعراض‌كنندگان از ياد خدا

5. حسرت و تأسّف اعراض‌كنندگان از ياد خدا در دنيا، از همنشينى با شيطان:

وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ‌ حَتَّى إِذا جاءَنا قالَ يا لَيْتَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ بُعْدَ الْمَشْرِقَيْنِ فَبِئْسَ الْقَرِينُ.

زخرف (43) 36 و 38

حسرت باغدار متكبّر

6. حسرت باغدار متكبّر، به سبب از دست رفتن محصولات باغش:

وَ اضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا رَجُلَيْنِ جَعَلْنا لِأَحَدِهِما جَنَّتَيْنِ مِنْ أَعْنابٍ وَ حَفَفْناهُما بِنَخْلٍ وَ جَعَلْنا بَيْنَهُما زَرْعاً وَ كانَ لَهُ ثَمَرٌ فَقالَ لِصاحِبِهِ‌

[1] . معجم مقاييس اللّغه، ج 2، ص 62، «حسر»

[2] . مفردات، ص 235، «حسر»

[3] . «سلطان» به معناى حجّت و دليل نيز آمده است. (مفردات، ص 420، «سلط»)

[4] . در مورد «يا ليتها كانت القاضية» احتمال دارد كه به‌معناى آرزوى مرگ باشد و احتمال دارد معنايش اين باشد كه اى كاش، پس از مرگ در دنيا، زنده نشده بوديم! (مجمع‌البيان، ج 9-/ 10، ص 522)