جلد اول‌

بسم اللّه الرّحمن الرّحيم‌

پيشگفتار

اثر پربرگ «فرهنگ قرآن» كليد راهيابى آسان قرآن پژوهان به موضوعات و مفاهيم قرآن كريم است.

سنگ نخست اين بناى رفيع به همتِ دولتمردى فرهيخته و قرآن پژوهى آشنا با زمان و مقتضيات آن نهاده شد. «آيت‌الله هاشمى رفسنجانى»- دام عزّه- در پس اين انديشه و باور كه چينش آيات، در ذيل واژگان قرآنى ما را به همه معارف قرآن رهنمون نمى‌سازد، طرحى نو در افكندند. در اين طرح، كاخى سر بر آورد كه بسى بلندتر از معجمهاى لفظىِ قرآن است، زيرا با نگاهى فراگير، آيات به صورت روشمند در ذيل موضوعات طبقه‌بندى شده است.

فراهم آوردن چنين معجمى كه بسيار فراتر از معجمهاى لفظى است و به صورت جامع و آسان، اطلاعات و آموزه‌هاى قرآنى در هر موضوع را در اختيار مخاطب قرار مى‌دهد، كارى بس دشوار، ظريف و نيازمند تبيين قواعد و اصولى است تا انتخاب مدخل، (موضوع) برداشتها، و طبقه‌بندى به صورت هماهنگ انجام شود. بخشى از اصولى كه در شكل‌گيرى اين اثر مورد توجه بوده و به تفصيل در مقدمه جلد اوّل آمده، بدين شرح است:

يك. اصول و ضوابط مدخل‌گزينى‌

1. ملاك انتخاب در مدخلها، قرآنى بودن و داشتن اطلاعات- هر چند اندك- است، به طورى كه ذيل برخى از مدخلها، يك آيه و يا حتّى بخشى كوتاه از يك آيه ذكر شده است.

2. در فارسى و يا عربى بودن، بيشتر به شناخته بودن آنها براى مخاطبان فارسى زبان توجّه شده است.

3. اعلام مصرّح در قرآن، و اعلام غير مصرّح كه براساس روايات و كتابهاى تفسير و اسباب نزول، مُرادِ اشاره‌هاى قرآن‌اند، مدخل قرار گرفته‌اند.

4. موضوعات علوم قرآن كه در قرآن كريم به آنها اشاره شده باشد و از معارف قرآنى قلمداد شود، مدخل قرار گرفته است؛ مانند محكم و متشابه و نسخ.

دو. اصول و ضوابط برداشت از آيات‌

1. در برداشت از آيات، چينش و نظم كنونى آيات مورد توجه بوده است، چنانكه برخى روايات،