از سلطه و احاطه خداوند به‌كار رفته‌ [1] و در اين مدخل همين معنا مورد نظر است.

1 خداوند آخذ و مسلط بر همه جنبندگان:

إنّى توكّلت على اللّه ربّى وربّكم مّا من دابّة إلّاهو ءاخذ بناصيتهآ إنَّ ربّى على‌ صرط مّستقيم.

هود (11) 56

2 توجه و باور به آخذ بودن خداوند (سلطه و قدرت الهى) موجب توكل بر خداوند:

إنّى توكّلت على اللّه ربّى وربّكم مّا من دابّة إلّاهو ءاخذ بناصيتهآ إنَّ ربّى على‌ صرط مّستقيم.

هود (11) 56

3 اعتقاد به آخذيت و سلطه خداوند بر تمامى جنبندگان عامل نهراسيدن هود (ع) از مكر مخالفان:

قالوا يهود ...* ... قال ... أنّى برى‌ء مّمّا تشركون‌* من دونه فكيدونى جميعا ثمّ لاتنظرون‌* إنّى توكّلت على اللّه ربّى وربّكم مّا من دابّة إلّا هو ءاخذ بناصيتهآ ....

هود (11) 53- 56

4 رفتار عادلانه و حكيمانه خداوند به جنبندگان عالم در عين آخِذيت و قدرت بى‌پايان:

إنّى توكّلت على اللّه ربّى وربّكم مّا من دابّة إلّاهو ءاخذ بناصيتهآ إنَّ ربّى على‌ صرط مّستقيم. [2]

هود (11) 56

آخِر

آخر از اسماى الهى و به معناى باقى، ابدى، فناناپذير است. اميرالمؤمنين (ع) مى‌فرمايد: اول است قبل از هر چيز كه قبل از او چيزى نيست، آخِر است بعد از هر چيز كه بعدى براى او نيست. [3] امام صادق (ع) مى‌فرمايد: اول است بدون اينكه موجودى قبل او باشد و آخرى است بى‌پايان بدور از صفات مخلوقات ... آخرى است كه همواره ثابت است بدون اينكه زمان و نهايتى براى او بوده باشد. [4] 1 آخِر از اسماى الهى:

هو الأوّل والأخر والظَّهر والباطن وهو بكلّ شى‌ء عليم.

حديد (57) 3

2 عالم بودن خداوند جلوه‌اى از ابديت و آخريت او:

هو الأوّل والأخر والظَّهر والباطن وهو بكلّ شى‌ء عليم.

حديد (57) 3

آخرالزّمان‌

آخرالزّمان واپسين دوران از دنيا است كه به قيامت مى‌پيوندد، در اين مدخل دگرگونى‌هاى اجتماعى و فرهنگى مربوط به آن دوره و در بخش «اشراطالسّاعة» تغييرات تكوينى آن بررسى مى‌شود. واژه‌هاى مورد استفاده در اين مدخل، «آخرين»، «مستأخرين» و سياق آيات است.

[1] مجمع‌البيان، ج 5- 6، ص 259؛ الميزان، ج 10، ص 291.

[2] جمله «انّ ربى على صراط مستقيم» بدين معنا است كه خداوند به بندگان خود ظلم و ستم نمى‌كند. (مجمع‌البيان، ذيل آيه)

[3] نورالثقلين، ج 5، ص 234، ح 16.

[4] همان، ص 232، ح 8.