104).

و گاه مى‌گويد: «آيا پدران شما آلت دست شيطان نبودند؟ و شيطان آنها را به آتش سوزان فرا نمى‌خواند»؟ چگونه از آنها پيروى مى‌كنيد؟؛ أَوَلَوْ كانَ الشَّيْطانُ يَدْعُوهُمْ الى‌ عَذابِ السَّعِيْرِ»؟ (لقمان/ 21).

و گاه مى‌گويد: «آنچه را پيامبر بر شما آورده از راه و رسم نياكانتان هدايت بخش‌تر است» چرا از آن پيروى نمى‌كنيد؟ «قالَ أَوَلَوْ جِئْتُكُمْ بِأَهْدَى‌ مِمّا وجدتم عَلَيْهِ آبائُكُمْ»؟ (زخرف/ 24).

توضيحات:

1- انواع مختلف تقليد

پيروى از ديگران، خواه پيروى از افراد زنده باشد يا از گذشتگان، و خواه پيروى از يك فرد باشد يا از يك گروه، از چهار صورت خارج نيست:

1- تقليد جاهل از عالم- يعنى پيروى كسى كه چيزى را نمى‌داند از متخصص و آگاه آن فن، همچون مراجعه بيمار ناآگاه از طب به طبيب آگاه و دلسوز.

2- تقليد عالم از عالم- يعنى مراجعه اهل فن به يكديگر و پيروى بعضى از بعضى ديگر.

3- تقليد عالم از جاهل- كه يك انسان آگاه، علم خود را رها كند و چشم و گوش بسته دنبال جاهلان افتد.

4- تقليد جاهل از جاهل- كه گروهى نادان رسم و سنت اعتقادى را بدون دليل براى خود انتخاب كنند و گروه نادان ديگرى چشم و گوش بسته به دنبال آنها به حركت درآيند و بيشترين عامل انتقال عقايد فاسد و رسوم غلط از قومى به قومى ديگر در همين قسم داخل است و بيشترين مذمت قرآن نيز از همين است.

روشن است از اين چهار قسم تنها قسم اوّل است كه مى‌تواند منطقى و ممدوح باشد و اصولًا محور زندگى انسان‌ها را در مسائل تخصصى اين‌گونه‌