يعنى درك عميق حقايق، و از آن نيز فراتر مرحله‌ «بصيرت» يعنى بينش عميق است.

و اين است معناى فصاحت و بلاغت!

تفسير و جمع‌بندى آيات‌

1- ارزش خرد در ميزان قرآن‌

نخستين آيه‌ مورد بحث، هدف از نزول آيات الهى را تعقل و انديشه مردم ذكر مى‌كند و با تعبير به‌ «لعلّ» كه در اين‌گونه موارد براى بيان هدف است اين حقيقت را آشكار مى‌سازد.

بعضى ديگر از آيات قرآن، مطلب را از اين فراتر برده و با لحن سرزنش بارى مردم را به خاطر عدم تفكر و تعقّل، مورد مؤاخذه قرار داده، مى‌گويد: «افلا تَعقلونَ». [1]

و در آيات ديگرى، همين معنا را به صورت جمله شرطيه ذكر كرده، مى‌فرمايد:

«قَدْ بَيَّنَا لَكُمُ الآيَاتِ إِنْ كُنْتُم تَعْقِلُونَ؛ ما آيات را براى شما تبيين كرديم اگر تعقل كنيد». [2]

اين سه تعبير مختلف‌ (لعلكم تعقلون- افلا تعقلون- انْ كُنتم تعقلون) به وضوح اين حقيقت را روشن مى‌سازد، كه خداوند، نيروى تعقل را در اختيار انسان نهاده كه براى درك واقعيت‌ها از آن استفاده كند، و اگر نكند در خور ملامت و توبيخ است.

[1]. آل‌عمران، 65، انعام 32، يونس 16، هود 51، يوسف 109، انبيا 10 و 67، مؤمنون 80، قصص 60، صافات 138.

[2]. آل‌عمران، 118.